Την ώρα που ο Τραμπ χλευάζει ξανά και ξανά τους Ευρωπαίους ηγέτες, που δεν υπάρχει καμία δύναμη πρόθυμη να σταματήσει τη γενοκτονία στη Γάζα, που είναι σαφές ότι δεν θα επιτύχουμε τους κλιματικούς στόχους που έχουν τεθεί και επικυρωθεί πάμπολες φορές από τους παγκόσμιους ηγέτες (ο Θεός να τους κάνει), που η οικονομική στασιμότητα και η πίεση για επανεξοπλισμό υπονομεύουν κάθε προσπάθεια να τεθεί στο επίκεντρο η ανάγκη αντιμετώπισης των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων που αποτελεί βασική προϋπόθεση για την αποτροπή της πολιτικής αστάθειας και της ανόδου της άκρας δεξιάς, πολλοί και πολλές θεωρούν αινιγματική την απουσία οποιασδήποτε ένδειξης ανασυγκρότησης της κεντροαριστεράς.
Αρκετοί προχωρούν ακόμη παραπέρα και απαιτούν την αναβίωσή της ως διέξοδο από το χάος στο οποίο βρισκόμαστε. Ωστόσο, οι περισσότεροι το κάνουν χωρίς να αποσαφηνίζουν τι ακριβώς συνιστά η κεντροαριστερά, ποια θα έπρεπε να είναι η κατεύθυνση και οι φιλοδοξίες της, καθώς και ποιες είναι οι θεμελιώδεις αξίες, πεποιθήσεις και επιδιώξεις της. Ακόμη λιγότεροι είναι διατεθειμένοι να εμπλακούν σε μια συζήτηση για τους δομικούς περιορισμούς και τις κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις που εμποδίζουν τη μετουσίωση των αξιών και επιδιώξεων της κεντροαριστεράς σε χειροπιαστές πολιτικές εναλλακτικές.
Λοιπόν, τι είναι η κεντροαριστερά; Προφανώς, όπως και με όλα τα άλλα πολιτικά ρεύματα, δεν περιμένει κανείς μεγάλη ομοιομορφία σε όλα τα καίρια ζητήματα. Όμως, η άποψή μου είναι ότι είναι ευκολότερο να καθορίσει κανείς τις βασικές ιδέες, λόγου χάρη, των συντηρητικών ή της άκρας δεξιάς ή διαφόρων αριστερών ρευμάτων, παρά να αποκτήσει μια σαφή εικόνα για εκείνες της κεντροαριστεράς.
Μάλιστα μια πρόσφατη έρευνα του Έτερον[1] έδειξε ότι στο αριστερό πολιτικό ημισφαίριο υπάρχει μεγαλύτερη σύγχυση και μεγαλύτερη δυσκολία πρόβλεψης ψήφου στη βάση αξιών και πεποιθήσεων απ’ ότι στο δεξιό πολιτικό ημισφαίριο. Κάτι που υπονοεί ότι η κεντροαριστερά, και η Αριστερά για να είμαστε ειλικρινείς, έχουν κάνει λιγότερη δουλειά στο επίπεδο της ιδεολογίας και της δημιουργίας ιδεολογικής ηγεμονίας.
Ας ξεκινήσω με τις διεθνείς σχέσεις και τον πόλεμο. Ο Μπιλ Κλίντον πολύ νωρίς ταυτίστηκε με τις ιδέες των νεοσυντηρητικών στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα ως προς τη χρήση της αμερικανικής ισχύος υπέρ της «ελευθερίας» και της «δημοκρατίας» σε όλο τον κόσμο. Ο Ομπάμα, ενώ τάχθηκε υπέρ της απόσυρσης από τον πόλεμο του Μπους κατά της τρομοκρατίας, στην πράξη κατάφερε μόνο μικρές διορθώσεις στο βασικό δόγμα, ενώ τα βασανιστήρια ως όπλο στον «πόλεμο» συνεχίστηκαν, και οι επιθέσεις με drones σε διάφορες χώρες έφτασαν σε νέα επίπεδα. Και φυσικά, ο Μπάιντεν θα μείνει πάντα στην ιστορία για τη στήριξή του στον πόλεμο γενοκτονίας που διεξάγει το Ισραήλ.
Ο Κιρ Στάρμερ, του Εργατικού Κόμματος, υπήρξε, αν μη τι άλλο, ακόμη πιο υποστηρικτικός προς τον Νετανιάχου, καθιστώντας με νομοθετικές ρυθμίσεις δυσκολότερες τις δράσεις ενάντια στη γενοκτονία, και ηγήθηκε, μαζί με τον Σολτς, μέχρι που κατέρρευσε ο συνασπισμός του, της προσπάθειας για επανεξοπλισμό (Rearm Europe). Ποια είναι η θέση, σε σχέση με τον πόλεμο στην Ουκρανία, ενός Ευρωπαίου σοσιαλδημοκράτη ηγέτη που έχει το όραμα ενός Ντε Γκωλ (πόσο μάλλον ενός Μπραντ) που οραματίστηκε μια Ευρώπη ειρήνης από τα Ουράλια έως τον Ατλαντικό; Ένας ηγέτης που θα μπορούσε να σταθεί απέναντι στον Πούτιν αλλά και να χαράξει ταυτόχρονα μια πορεία προς την ειρήνη, ένας ηγέτης που θα επέμενε να επιβληθούν κυρώσεις στο Ισραήλ;
Η απάντηση ίσως να είναι ο Πέδρο Σάντσεθ και η συμμαχία του σοσιαλιστικού κόμματος με την Αριστερά. Ίσως και η Έλι Σλάιν και το PD, αν και στην αντιπολίτευση. Και βεβαίως, υπάρχει πάντα ο Μπέρνι Σάντερς και ο Τζέρεμι Κόρμπιν. Αλλά αν αυτή είναι η σωστή απάντηση, τότε έχουμε κάθε δικαίωμα να θέσουμε σε άλλους κεντροαριστερούς ορισμένα επιπλέον ερωτήματα. Βρίσκονται οι παραπάνω στο αριστερό περιθώριο της κεντροαριστεράς ή η προσέγγισή τους στις διεθνείς σχέσεις αποτελεί τον πυρήνα της κεντροαριστεράς;
Για παράδειγμα, στην Ελλάδα είναι ο Νίκος Ανδρουλάκης στην ίδια πλευρά με τον Σάντσεθ αναφορικά με τη στάση του τελευταίου ενάντια στην αύξηση των αμυντικών δαπανών ή όχι; Δεν το θέτω σαν ερώτηση παγίδα. Αλλά αν οι παραπάνω βρίσκονται στο περιθώριο της κεντροαριστεράς, τότε το πιο σημαντικό ερώτημα είναι τι συνιστά μια κεντρώα θέση μέσα στην κεντροαριστερά σε ζητήματα όπως ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας, ο επανεξοπλισμός της Ευρώπης, ο Ατλαντισμός και άλλα συναφή;
Πολλοί φιλελεύθεροι και κεντροαριστεροί από το 1990 υποστήριξαν ότι οι επεμβάσεις στο Ιράκ, τη Λιβύη, το Αφγανιστάν και αμέτρητες άλλες περιπτώσεις θα οδηγούσαν σε αναβίωση της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Γνωρίζουμε πλέον ότι στην πραγματικότητα οδήγησαν σε κατάρρευση κρατών, σε περισσότερους πολέμους, σε βασανιστήρια, στην άνοδο του ISIS και ισχυρών περιφερειακών πολέμαρχων, και σε εκτεταμένη δυστυχία. Είναι υπερβολικό να ζητάμε από τους κεντροαριστερούς να μας πουν την άποψή τους για αυτά τα καταστροφικά αποτελέσματα και την προσέγγιση που πρέπει να υιοθετηθεί στις διεθνείς σχέσεις στο μέλλον;
Τα ερωτήματα στον οικονομικό και κοινωνικό τομέα είναι ακόμη πιο πιεστικά. Ο Κλίντον και ο Ομπάμα επέλεξαν την οικονομική τους ομάδα από τους κόλπους της χρηματοπιστωτικής «κοινότητας», η οποία, για να το θέσουμε ήπια, δεν φημίζεται για τη συμπάθειά της προς τις σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές. Ο Σημίτης και ο Ζοσπέν υπερασπίστηκαν τις ιδιωτικοποιήσεις, ο Σρέντερ της νεοφιλελεύθερης έμπνευσης «μεταρρυθμίσεις» του κράτους πρόνοιας και των αγορών εργασίας (Agenda 2010).
Η Μάργκαρετ Θάτσερ, όταν ρωτήθηκε ποιο ήταν το μεγαλύτερο της επίτευγμα, απάντησε με δύο λέξεις: «Τόνι Μπλερ»!
Ποια θα ήταν μια
κυρίαρχη κεντροαριστερή απάντηση: ότι αυτές οι προσεγγίσεις ήταν σωστές για την εποχή
τους και παραμένουν εξίσου αποτελεσματικές σήμερα, ότι ήταν σωστές για την
εποχή τους αλλά τώρα χρειάζεται στροφή προς τα αριστερά, ή ότι ήταν
λανθασμένες ήδη από την εποχή τους και αυτό που χρειάζεται είναι η οικοδόμηση
μιας αντι-νεοφιλελεύθερης κοινωνικής και οικονομικής συμμαχίας; Ούτε αυτά τα
ερωτήματα τα θέτω ως ερωτήματα παγίδα. Το ίδιο ισχύει και για ερωτήματα όπως
τα εξής:
– αποτελούν οι αγορές πηγή κοινωνικών ανισοτήτων ή το πρόβλημα είναι απλώς
ότι οι αγορές δεν είναι αρκετά ανταγωνιστικές;
– Είναι αναγκαίο ένα αναπτυξιακό κράτος ή πρέπει η παραγωγή να αφεθεί στον
«ιδιωτικό» τομέα που γνωρίζει καλύτερα τι χρειάζονται οι καταναλωτές και η
πραγματική οικονομία;
– Ένα τελευταίο ερώτημα: ποιοι είναι οι υπερπλούσιοι, οι πλούσιοι και οι
ευκατάστατοι και πώς και πόσο πρέπει να φορολογηθούν;
Το τελευταίο ερώτημα οδηγεί φυσικά στο ζήτημα της ισχύος. Στο τελευταίο μου βιβλίο, Μανιφέστο για μια Βιώσιμη Κοινωνία, υποστηρίζω ότι πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε — η κλιματική αλλαγή, οι κοινωνικές ανισότητες, η πολιτική αστάθεια — απορρέουν από τη μετατόπιση της ισχύος υπό τον νεοφιλελευθερισμό προς τον χρηματοπιστωτικό τομέα, τις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, τις βιομηχανίες ορυκτών καυσίμων κ.ο.κ.
Η άλλη όψη του νομίσματος είναι η μετάβαση σε ανελεύθερες δημοκρατίες όπου οι άνθρωποι αισθάνονται ότι δεν μπορούν να επηρεάσουν σοβαρά όλα εκείνα που αφορούν τη ζωή τους. Δεν θα περίμενα από τους κεντροαριστερούς να αποδεχτούν όλη την ανάλυσή μου, πόσο μάλλον τις πολιτικές προτάσεις μου.
Αλλά έχει η
κυρίαρχη κεντροαριστερά
μια άποψη για την ισχύ και πώς η οικονομική ισχύς έχει μετατραπεί σε πολιτική
ισχύ;
– Ποιες είναι οι βασικές πηγές ισχύος που εμποδίζουν τις επιδιώξεις τους για
μια πιο δίκαιη κοινωνία;
– Και πώς μπορεί να ανακτηθεί και να ανακατανεμηθεί η ισχύς;
Αυτό μου φαίνεται το πιο θεμελιώδες ερώτημα, διότι είναι προφανές ότι υπάρχουν κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις που έχουν κερδίσει πολλά από την άνοδο των ανισοτήτων τις τελευταίες δεκαετίες. Και είναι σε αυτό το ερώτημα που δεν έχω καμία ιδέα τι σκέφτεται ένας μετριοπαθής κεντροαριστερός.
Στα προηγούμενα ερωτήματα θα μπορούσα να κάνω εικασίες, με τον κίνδυνο βέβαια να πέσω έξω. Αλλά στο ζήτημα της ισχύος, σηκώνω τα χέρια ψηλά. Ο φόβος μου είναι ότι, σε αντίθεση με την προηγούμενη σοσιαλδημοκρατική παράδοση όπου οι σχέσεις εξουσίας αντιμετωπίζονταν ρητά — έστω και ανεπαρκώς κατά τη γνώμη μου — οι σύγχρονοι κεντροαριστεροί προτιμούν απλώς να μην αγγίζουν το θέμα.
Και γι’ αυτό πάντα αντιδρούν στην ατζέντα που θέτουν άλλοι, γι’ αυτό φαίνεται να ενσωματώνονται τόσο εύκολα στις κυρίαρχες ιδέες της εποχής μας, δηλαδή σε εκείνες που αντανακλούν και ενισχύουν τα συμφέροντα του κυρίαρχου κοινωνικού μπλοκ.
[1] Για μια συζήτηση βλέπε πρόσφατο άρθρο του Α. Γαλανόπουλου με τίτλο «Χαλαρή, πλέον, η σχέση ιδεολογίας και εκλογικής συμπεριφοράς», η Εποχή, 04/05/2025
***************
Του Ευκλείδη Τσακαλώτου
No comments:
Post a Comment